ZWIJGEN IS INSTEMMEN

Zeg jij iets tegen seksisme of racisme?

Als je geen partij wilt kiezen, dan hou je je mond. Je bemoeit je er niet mee. Door te zwijgen blijf je neutraal. Het lijkt de veiligste weg  tussen het gekrakeel van de mensen met uitgesproken meningen. Hoor je bij de meer gematigde middenmoot, die we hard nodig hebben in onze gepolariseerde samenleving, dan heb ik slecht nieuws: zwijgen is niet neutraal. Wie zwijgt stemt toe.

Dat gebeurt al op kleine schaal, bijvoorbeeld wannneer we onze bezwaren inslikken bij iemand die ons iets opdringt waar we eigenlijk geen zin in hebben. Of iemand die een foute grap maakt over vrouwen of een andere minderheidsgroep. “Ik zou het niet pikken!”, zeggen we vaak tegen anderen. Maar als het erop aankomt en we zelf in de situatie zitten, zijn de meesten van ons toch gewoon goeierds die het bewaken van de harmonie en de gezelligheid belangrijker vinden dan opkomen voor onszelf en onze waarden. “Ach, zo erg is het ook weer niet”, zeggen we dan tegen onszelf.

Dat is heel spijtig, want door je eigen meegaandheid voor jezelf recht te praten, vertel je jezelf dat jouw zwijgen prima is. En, nog belangrijker: door gewillig mee te bewegen en vriendelijk te lachen, creëer je zelf actief een werkelijkheid waarin het patroon zich gemakkelijker kan herhalen, ook doordat jouw reactie die ander een boodschap geeft: het is oké, het kan. Het gevolg is dat je onwenselijk gedrag van anderen in stand helpt houden, zoals onbeschoft gedrag, of seksisme en racisme.

Zo werd in een onderzoek* vastgesteld dat vrouwelijke deelnemers dáchten dat ze er iets van zouden zeggen als een man in hun bijzijn een seksistische opmerking maakte. De meesten deden dit echter niet toen ze daadwerkelijk in die situatie kwamen. Juist degenen die het belangrijk vonden om seksistisch gedrag te bestrijden, bleken de seksist (in werkelijkheid een handlanger van de onderzoekers) zelfs positiever te beoordelen en als minder seksistisch te zien: het viel best mee wat ‘ie zei. Hiermee rechtvaardigden ze hun eigen zwijgen.

Vergelijkbare resultaten zijn gevonden voor racisme. Mensen verwachten boos te worden en iemand uit de weg te gaan die zich racistisch uitlaat, maar als ze het meemaken reageren de meesten anders dan ze denken.**

Doordat mensen vaak ook op elkaar letten om te bepalen of iets kan en mag, ontstaat zo een situatie waarin iedereen denkt (inclusief de ‘dader’): blijkbaar kun je dit soort dingen gewoon zeggen. Het zwijgen kan op die manier de tolerantie voor dit soort gedrag vergroten. Iets wat begint bij één individu die niet durft of het gezellig wil houden, kan zo uiteindelijk grote gevolgen hebben. Hetzelfde geldt voor ander ongewenst gedrag, zoals pesten: de zwijgende meerderheid kan hier hét verschil maken. Niet voor niets zijn succesvolle interventieprogramma's*** juist daarop gericht.

Ja, zwijgen is soms goud. Maar je uitspreken op een moeilijk moment, opstaan voor je overtuigingen als het eng is, dát is platina. Kom je weer eens in zo'n situatie, denk dan aan het mooie citaat van Edmund Burke:  Er is maar één ding nodig om het kwade te laten zegevieren: goedwillende mensen die niets doen.