ZELFBEHEERSING

Hoe je het werken aan je lange-termijn-doelen aantrekkelijk maakt

Roos Vonk *

We kennen het probleem allemaal. Minder eten of luieren, meer sporten of werken aan een vervelende klus, afkicken van roken, drank of onbeantwoorde liefdes, vriendelijk blijven tegen een nare baas of klant: het zijn allemaal voorbeelden waarbij we het één willen en toch vaak het ander doen.

Eigenlijk is het gek dat we als volwassen mensen – een diersoort die zoveel voor elkaar krijgt juist door gebruik van hogere hersenfuncties, en die volmaakt in staat is de lange-termijn-gevolgen van zijn keuzes te overzien – zoveel moeite hebben om domweg datgene te doen wat we wíllen. Het probleem is natuurlijk dat we tegelijkertijd ook iets anders willen – dat lekkere hapje, de kick van seks met de foute maar wel erg spannende geliefde, de opluchting van de waarheid zeggen tegen die onmogelijke opdrachtgever. En dat het genot daarvan veel sneller te bereiken valt dan onze mooie hogere doelen.

Uiteindelijk blijken we toch vaak weer primitieve, kinderlijke wezens bij wie genot en gemak winnen. We hebben onveilige seks, houden ons niet aan ons dieet, slaan een sporttraining over, zitten eindeloos te mailen of twitteren om vervelende taken uit te stellen – met als gevolg dat we ons bezwaard voelen en, om vervolgens weer van dát vervelende gevoel af te komen, besluiten dat we het “de volgende keer” wel “echt” gaan doen.

Gevangene van jezelf

Volgens sommige filosofen (bijvoorbeeld Harry Frankfurt) is dit zelfs een kenmerk van onvrijheid: het feit dat de verschillende dingen die je wilt niet congruent zijn met elkaar, maakt je onvrij. Zo kunnen we vooral de gevangene zijn van onszelf, die wanhopig verzucht: “Ik wou dat ik dit niet wilde.”

Het probleem is dat we onze hogere doelen wel het meest belangrijk en waardevol vinden, maar dat ze vaak niet direct realiseerbaar zijn, terwijl het toegeven aan verleiding onmiddellijk voordeel oplevert. Het primitieve kleutertje dat we allemaal in ons hebben kent meer gewicht toe aan genoegens die zeer nabij zijn, waardoor doelen die een langere adem vergen het vaak verliezen.

Goed bezig!

Emotie-onderzoekers** hebben hier een oplossing voor bedacht. Stel dat je voor de tv hangt of zit te surfen terwijl je eigenlijk aan een klus moet beginnen. Op dat moment moet je denken aan de waarde of het doel dat je met die klus wilt realiseren – bijvoorbeeld: carrière maken zodat je een inspirerend leidinggevende kunt worden, hogerop komen zodat je de dienstverlening van je organisatie kunt verbeteren, je kwaliteiten op een bepaald terrein aanscherpen, iemand anders helpen of de wereld mooier maken, of misschien domweg je aan je afspraken houden (met jezelf of iemand anders). Je kunt dan bedenken dat je, zodra je aan de slag gaat, dit doel aan het dienen bent, en dat zal meteen een goed gevoel geven. Aan de tv of computer gekluisterd blijven betekent dat je niet aan je doel werkt en zal dus een slechter gevoel geven. Door deze gedachte wordt de onmiddellijke beloningswaarde van het lange-termijn-doel meteen hoger. Je voelt je goed zodra je eraan begint: het "goed bezig!"-gevoel.

In een van de onderzoeken konden studenten kiezen tussen oefenen op een wiskundetaak of tv kijken. Een deel van de studenten werd eraan herinnerd dat het werken aan de wiskundetaak een gelegenheid was om hun wilskracht te testen. Dit had niet alleen tot gevolg dat ze inderdaad meer en beter werkten aan de taak, maar ook dat ze hierdoor meer positieve gevoelens hadden en het tv kijken juist minder prettig vonden. Vooraf was al vastgesteld dat studenten wilskracht een belangrijke waarde vinden, maar de onderzoekers vermoeden dat het werkt met elk doel dat je jezelf stelt dat van toepassing is. Bijvoorbeeld: respectvol of integer zijn, jezelf ontwikkelen, geïnspireerd blijven, minder reactief zijn en zelf de regie houden. Als dit inderdaad werkt, zou dat de sleutel kunnen zijn naar keuzevrijheid en emotionele volwassenheid – met alle positieve gevolgen vandien: voor jezelf, de medemens en de aardbol.