WELWILLEND SEKSISME

Subtiele stereotypen kunnen soms meer kwaad dan regelrecht vooroordeel

Vroeger was het simpel: vrouwen werden niet voor vol aangezien. Een man kreeg de lachers met “Het enige recht van een vrouw is het aanrecht”. De ongelijkheid was zo evident dat je je ertegen kon verzetten en precies wist wáár je je pijlen op moest richten. Vandaag de dag mag een man dit soort dingen niet meer zeggen en werkgevers mogen vrouwen niet meer benadelen. Zijn vooroordelen tegen vrouwen dan verdwenen? Welnee, ze zijn ondergronds gegaan. Van daaruit kunnen ze je sluipenderwijs tackelen, zonder dat je zelfs maar beseft wat er gebeurt.

Ben je het eens met de volgende uitspraken?

1. Veel vrouwen interpreteren onschuldige opmerkingen als seksistisch.
2. Als vrouwen bij een eerlijke wedstrijd van mannen verliezen, zullen ze al snel zeggen gediscrimineerd te zijn.
3. Vrouwen hebben te weinig waardering voor wat mannen voor hen doen.
4. Vrouwen overdrijven de problemen die zij op hun werk hebben.
5. Een man is pas volledig als hij de liefde van een vrouw heeft.
6. Bij een ramp moeten vrouwen door mannen worden gered.
7. Vrouwen moeten aanbeden en beschermd worden door mannen.
8. Een goede vrouw moet door haar man op een voetstuk worden geplaatst.

Deze uitspraken weerspiegelen twee vormen van seksisme, namelijk vijandig seksisme (vraag 1 t/m 4) en een meer ambivalente vorm (vraag 5 t/m 8). Vijandig seksisme is expliciet een negatieve houding ten opzichte van vrouwen, bijvoorbeeld het idee dat vrouwen altijd wat te zeuren hebben en hysterisch doen. Ambivalent seksisme, ook welwillend (benevolent) seksisme genoemd, is gericht op bescherming, idealisering en affectie ten aanzien van vrouwen; bijvoorbeeld het idee dat vrouwen bescherming nodig hebben en dat ze wel lief zijn maar niet veel capaciteiten hebben. Deze laatste vorm líjkt meer positief te zijn, maar heeft toch tot gevolg dat vrouwen in ondergeschikte posities blijven en paternalistisch worden behandeld.

Uit onderzoek* in 19 verschillende landen blijkt dat deze twee vormen van seksisme in alle landen bestaan en dat ze met elkaar samenhangen. Dus: hoe meer men het eens is met de vijandige stellingen, hoe meer men het ook eens is met de ‘vriendelijke’ vorm van seksisme. Beide vormen hangen samen met ongelijkheid tussen mannen en vrouwen.

Moderne -ismen

In feite is de welwillende variant een moderne, verkapte vorm van seksisme, deels als reactie op het taboe op expliciet seksisme. Het wordt soms zelfs gebruikt als verdediging tegen beschuldigingen op dat vlak: “Ik heb niks tegen vrouwen, ik vind ze juist fantastisch!” Een vergelijkbare ontwikkeling is te zien bij andere stereotypen over minderheden. Vroeger zeiden mensen openlijk dat vrouwen achter het aanrecht hoorden, dat Surinamers niet wilden werken en dat homoseksualiteit een ziekte was. Vandaag de dag zijn er nog steeds mensen die dat dénken, alleen zéggen ze het niet meer. Een moderne variant van een vooroordeel over homo’s is bijvoorbeeld: ‘Ik heb niks tegen homo’s, maar ze moeten het niet zo uitdrukkelijk laten zien.’ Zogenoemd modern racisme wordt gemeten met stellingen zoals: ‘Discriminatie van etnische en raciale minderheden in Nederland is geen probleem meer’ of ‘Sommige rassen of etnische groepen zijn van nature gewelddadiger dan andere’.

Het meer subtiele karakter van deze hedendaagse ‘ismen’ betekent niet dat hun effecten zwakker zijn, integendeel. Juist doordat het vooroordeel niet meer expliciet wordt geuit, is het ook moeilijker te bestrijden. In werksituaties kan welwillend seksisme voor vrouwen minstens zo belemmerend werken als regelrechte vijandigheid.

Hoe welwillender hoe gevaarlijker

In een onderzoek** hadden vrouwelijke deelnemers een fictief sollictatiegesprek bij een organisatie waar alleen mannen werkten. Tegen een deel van de deelneemsters werd gezegd dat de aanwezigheid van vrouwen de organisatie goed zou doen, omdat vrouwen cultureel meer verfijnd zijn dan mannen, zichzelf beter verzorgen, een sterker moreel besef hebben en een goede smaak. Juist deze zaken ontbreken vaak in een omgeving waar alleen mannen werken, zo werd verteld. Heel ‘vriendelijk’ werd daaraan toegevoegd: “Het werk zal moeilijk voor je zijn, maar als je problemen hebt kunnen de mannen je helpen.” Een ander deel van de deelneemsters kreeg met vijandig sekisme te maken: hun werd verteld dat de organisatie het belangrijk vond vrouwen aan te nemen, ook al zoeken vrouwen altijd manieren om beter behandeld te worden en zijn ze snel op hun teentjes getrapt. Vrouwen, zo werd gezegd, overdrijven problemen vaak om macht te krijgen over mannen.

Het bleek dat vrouwen die een welwillend-seksistisch verhaal hadden gehoord, slechter presteerden op een taak; ze hadden meer last van afleidende gedachten zoals ‘ben ik te dom?’ Dat juist welwillend seksisme gevoelens van onzekerheid over de eigen competentie opwekt bij vrouwen, komt volgens de onderzoekers doordat het vaak niet wordt herkend als seksisme, het wordt immers zo aardig gebracht. Daardoor ben je er als vrouw minder op bedacht dat je tegengas moet geven.

Een belangrijke tip voor vrouwen is dan ook: wees alert op welwillend seksisme; als je je ervan bewust bent dat het speelt, kun je voorkomen dat je je in het hoekje ‘lief maar dom’ laat manoevreren. Maak gerust gebruik van je vrouwelijke charme, want dat werkt goed bij een welwillende seksist – maar blijf tegelijkertijd overtuigd van je kwaliteiten en laat ze zien.