UNDO

Soms doe je dingen die je gelijk weer ongedaan wilt maken. Een tactloze opmerking, een roekeloze manoeuvre in het verkeer, en veel alledaagse huishoudelijke miskleuntjes. Als ik net mijn aardappelmesje onderin de GFT-bak heb gegooid. Als ik een plant teveel water geef waardoor alles er aan de onderkant weer uitloopt. Als ik uitschiet met de peper. Waar is de Undo-toets? denk ik dan. Wat zou het heerlijk zijn als je met één klikje je laatste handeling terug kon draaien.

Helaas, die toets ontbreekt in het echte leven.

The jury will disregard that...

Helaas, die toets ontbreekt meestal. En dus kun je ook maar beter niet wrijven in de vlek, zeggen communicatie-deskundigen. Hoe harder je probeert je uitglijders ongedaan te maken of recht te zetten, des te meer vestig je de aandacht erop. Zeg je tegen iemand ‘Let niet op de rommel’, waar gaat ie dan naar kijken? Tuurlijk. Uit de film kennen we allemaal de instructie: ‘The jury will disregard that information’. De aanklager brengt bijvoorbeeld een eerdere verdenking ter sprake, waardoor de verdachte extra verdacht wordt. Dan zegt de rechter dat dat niet had gemogen. Maar kan de jury die informatie zomaar weer wegpoetsen?

Dat hangt ervan af, blijkt uit Amerikaans onderzoek naar juryrechtspraak. Als mensen informatie moeten negeren omdat die bewezen onjuist is, dan doen ze welwillend hun best om de implicaties ‘af te trekken’ van hun mening. Toch blijft onbewust het aanvankelijke gevoel vaak hangen. Ik noem dat het JR-effect, naar acteur Larry Hagman, die in de jaren tachtig de slechterik JR speelde in de tv-serie Dallas. Hij kreeg op straat geregeld scheldkanonnades naar zijn hoofd. ‘Die rotzak’ was het eerste gevoel dat bij kijkers bovenkwam als ze hem zagen. In Nederland overkwam het Niels van der Laan nadat hij in zijn rol van Hoofdpiet iets zei wat veel mensen niet aanstond.

Rode wijn en ***

Nog erger wordt het wanneer mensen informatie moeten negeren omdat die via ongeoorloofde slinkse wegen boven water is gekomen. Die informatie is natuurlijk juist machtig interessant – zoiets als een ‘uitgelekt rapport’ (dé manier om aandacht te krijgen). In een boek over Gerard Reve stonden sterretjes op alle plaatsen waar de partner van Reve bezwaar had gemaakt: daar was de oorspronkelijke tekst verwijderd. Dat leek me een valse truc van auteur en uitgever, want zo trekken die sterretjes natuurlijk juist alle aandacht. Iedereen staat even stil bij een zin over verhandelingen die waren ‘geïnspireerd door het gebruik van rode wijn en ***.’ Dat moet iets ergers zijn dan wijn, denk je dan. En bij de zin ‘Je hebt trouwens al flink wat dons om je *** pielemuisje’ denk ik gelijk: daar zal wel ‘kleine’ hebben gestaan; welk ander adjectief zou een man censureren?

Het is duidelijk: we kunnen niet alles corrigeren wat ons niet bevalt. Sterker: je bent vaak beter af als je het niet eens probeert. Een mentaal undo is net zo onmogelijk als de peper weer uit de pastasaus halen.

 

Dit is een een column uit de laatste bundel van Roos Vonk, O nee dit gaat over mij.