ONWETENDE OORDELEN

De beste stuurlui hebben de minste expertise

Roos Vonk

Je ziet het altijd al geregeld op internet en sociale media, maar sinds de coronacrisis lijkt een klassiek psychologisch fenomeen een vlucht te nemen: het we weten niet wat we niet weten-effect, oftwel Dunning-Kruger effect – genoemd naar de onderzoekers die aantoonden dat mensen hun eigen kennis en competentie sterk overschatten, doordat ze per definitie geen rekening kunnen houden met datgene wat ze niet weten of niet kunnen. Het effect blijkt vooral sterk te zijn wanneer mensen (a) sowieso weinig weten en (b) zich begeven op onbekend terrein – zoals wij allemaal waar het gaat om corona.

Het gevolg: stevige oordelen op basis van onvoldoende kennis. Zoals de NRC-hoofdredactie schreef: ‘Wie nu al stellig zegt dat het kabinet verkeerd zit, overschat zijn eigen voorspellende gave.’ Of, in de woorden van Geert Mak bij DWDD: ‘Pas achteraf zullen we weten wat wijsheid was.’

Ons kabinet wil enerzijds de verspreiding van het virus beperken, anderzijds ook onze levens niet meer dan nodig ontregelen. Het bewandelt een smalle evenwichtsbalk die ook nog voortdurend in beweging is, doordat we op onbekend terrein zijn waar de kennis van deskundigen onvolledig is en elke conclusie slechts een momentopname is. Ik kan me wel voorstellen dat leken, op basis van wat ze weten, overtuigd zijn van de noodzaak of rampzaligheid van een besluit. Bovendien zijn de deskundigen het niet altijd met elkaar eens. Maar juist zij beseffen dat dat ook bij wetenschap hoort, dat geen enkele conclusie in beton is gegoten en kennis altijd in ontwikkeling is. Zij kijken naar de totale configuratie van alle relevante afwegingen. Telkens als ik deskundigen hoor, leer ik weer over nieuwe aspecten waar ik helemaal niet aan had gedacht. Als buitenstaander kun je domweg niet alles overzien wat meespeelt.

Ik ben geen fan van dit kabinet – zeker niet van de volstrekt amorele, kortzichtige, opportunistische houding wanneer het gaat om klimaat, natuur en dierenwelzijn. Maar in de coronacrisis heb ik niet de indruk dat politiek of electoraal opportunisme leidend is in de besluitvorming. Het kabinet volgt nu eens (anders dan als het gaat om klimaat en natuur) wél wetenschappelijke adviezen, en het pragmatisme van Rutte lijkt zelfs goed van pas te komen; want hij is niet te ijdel of te principieel om plannen bij te stellen op grond van voortschrijdend inzicht of druk vanuit de samenleving.

De fase waarin mensen hun eigen kennis overschatten wordt door populaire auteurs ook wel ‘Mount Stupid’ genoemd; pas later, bij voortschrijdende kennis, ontdekken mensen wat ze niet wisten en bereiken ze, na het ‘Dal van Wanhoop’, langzaam de ‘Helling van Verlichting’. De top van die helling heeft nog niemand bereikt waar het om COVID19 gaat. Maar mensen met meer kennis en expertise beseffen de beperkingen van hun kennis beter. Die bescheidenheid zou meer mensen sieren en onze teamspirit ten goede komen.